De afgelopen jaren zijn de nodige stappen gezet met betrekking tot het beleid voor het beheer van de openbare ruimte. De overkoepelende paraplu voor dit beleid wordt gevormd door de Visie openbare ruimte. Deze visie beschrijft de grootste uitdagingen bij het beheer van de stad. Hierbij wordt aangegeven dat we bij het beheer altijd eerst de risico’s beperken. Het bestaande beheerbudget is hard nodig om de stad schoon, heel en veilig te houden. Waar mogelijk kijken we ook of de openbare ruimte duurzamer, leefbaarder, gezonder, groener, blauwer en verkeersveiliger gemaakt kan worden. Begin 2022 is ook het strategisch assetmanagementplan aan de raad voorgelegd, waarin wordt ingegaan op de budgetten die in de toekomst nodig zijn om onze visie op de openbare ruimte te realiseren.

De Visie openbare ruimte wordt nader uitgewerkt in diverse beleidskaders, zoals het Speelbeleid, het Waterplan, het Bomenkader en het Beleidskader grootschalig onderhoud woonwijken en bedrijventerreinen. De komende jaren willen we ook beleidskaders vaststellen voor het beheer van groen, civiele infrastructuur, riolering en ondergrondse kabels en leidingen.

De beleidskaders zijn weer verder uitgewerkt in beheerplannen. Deze worden meegenomen in diverse onderliggende ambtelijke processen en contractvormen. Al deze documenten vormen samen het Beleidshuis beheer openbare ruimte, dat de basis vormt voor al onze beheeractiviteiten.

De gemeenteraad heeft met de rapportage Bestuursopdracht Beheer (2015) vastgesteld op welk kwaliteitsniveau het onderhoud in de stad wordt uitgevoerd. Met het Strategisch assetmanagementplan van begin 2022 zijn deze kwaliteitsniveaus opnieuw onder de aandacht gebracht. Deze niveaus verschillen per element van de openbare ruimte en per functiegebied. In grote lijnen geldt voor de centrumgebieden het A-niveau (hoge kwaliteit) en voor hoofdinfrastructuur en woongebieden B-niveau (basis). Voor bedrijventerreinen en buitengebieden wordt kwaliteitsniveau C (laag) aangehouden.

In het rekenkameronderzoek ‘lessen beheer en onderhoud’ is geconstateerd dat we beter zicht moeten krijgen op de staat van onze openbare ruimte en de toekomstige onderhoudskosten. Alleen zo kunnen we ons voorbereiden op de ingewikkelde klus om een nog altijd groeiende stad goed te beheren en toekomstbestendig te houden. Het gaat daarbij steeds om het vinden van de juiste balans tussen kosten, prestaties en risico’s.

Deze aanbevelingen hebben geleid tot het programma assetmanagement, dat moet leiden tot verdere professionalisering van onze beheerorganisatie. Zo willen we nog zorgvuldiger afwegen hoe het beheerbudget zo effectief mogelijk kan worden gebruikt. Daarbij kijken we het liefst vanaf het ontwerp van een stuk openbare ruimte naar de totale beheerperiode, inclusief vervanging. Met assetmanagement wordt explicieter gekeken naar het doel van de objecten in de openbare ruimte en dat het beheer goed wordt afgestemd op het gewenste functioneren: welke kapitaalgoederen hebben we, wat willen we bereiken met de kapitaalgoederen en hoe denken we dat te bereiken?

Belangrijke producten die ons helpen bij de antwoorden op deze vragen zijn de Leidraad Inrichting Openbare Ruimte (LIOR), de beheerparagrafen, de rekenmotor, de beheerplannen en onze strategische personeelsplanning.

De LIOR is een handboek waarin alle technische kaders en eisen staan beschreven die vanuit de kijk op beheer worden gesteld aan een nieuw te ontwikkelen stuk openbare ruimte. Doel van deze leidraad is dat we eerder en beter kunnen meekijken bij de inrichting, zodat problemen in het latere beheer worden voorkomen. Met de LIOR in de hand stellen we voor iedere gebiedsontwikkeling een beheerparagraaf op. Hierin wordt beschreven wat de gevolgen van bepaalde inrichtingskeuzes zijn voor het latere beheer en de kosten hiervan. Wanneer blijkt dat sommige keuzes leiden tot een onwenselijke of onbetaalbare situatie in de toekomst, is de beheerparagraaf het instrument om op te schalen, zo nodig richting college of raad.

In de rekenmotor zitten alle objecten en stukken openbare ruimte die we beheren, de aanlegdatum, alle vormen van onderhoud (dagelijks, planmatig en groot onderhoud en vervanging) die we uitvoeren en de bijbehorende kosten. Hiermee kunnen we straks tot in de verre toekomst uitrekenen hoeveel geld (normatief) nodig is om de stad goed te beheren. Om voor de korte termijn in beeld te brengen welke kosten we daadwerkelijk gaan maken, gebruiken we de beheerplannen. Hierin wordt per beheerdiscipline aangegeven hoe we uitvoering geven aan onze beleidskaders en welke werkzaamheden hieruit voortvloeien. In de strategische personeelsplanning werken we uit welke functies nu en in de toekomst nodig zijn en welke rollen en verantwoordelijkheden zij moeten hebben om de beheerorganisatie goed te laten draaien.

Na jaren van diverse bezuinigingen op het beheer van onze openbare ruimte, is in 2022 juist extra beheerbudget beschikbaar gesteld. Hiermee is opvolging gegeven aan de aanbevelingen uit het Strategisch assetmanagementplan. Er is ongeveer € 3 miljoen extra vrijgemaakt voor dagelijks verzorgend onderhoud. Ook is er extra geld uitgetrokken om de forse prijsstijgingen met betrekking tot het dagelijks verzorgend onderhoud op te kunnen vangen. Verder zijn diverse kleinere budgetten toegekend voor bijvoorbeeld ecologisch maaien, diervriendelijke verlichting en speelplaatsen.

Daarnaast is in de Programmabegroting 2023 de uitwerkingsopdracht ‘grip op de beheeropgave’ opgenomen. Doel hiervan is om verder uit te werken hoeveel geld nodig is voor groot onderhoud en vervangingen in de openbare ruimte. Vanuit de normatieve berekeningen uit het Strategisch assetmanagementplan wordt toegewerkt naar een zo concreet en realistisch mogelijke investeringsplanning voor de komende 10 jaar. Hierbij kijken we niet alleen naar de theoretische levensduur maar ook naar de feitelijke onderhoudssituatie van onze bezittingen. Op basis van deze investeringsplanning zal bij de Programmabegroting 2024 een voorstel worden gedaan hoe deze kan worden bekostigd.

Met het extra geld voor dagelijks verzorgend onderhoud en de uitwerkingsopdracht wordt een stevige basis gelegd voor het beheer van de openbare ruimte. Toch blijven er een paar flinke aandachtspunten. Ten eerste is het belangrijk om steeds voldoende beheerbudget beschikbaar te stellen voor nieuw te ontwikkelen gebieden. Als de verwachte toekomstige beheerkosten hiervan hoger liggen dan de groei van het beheerbudget, ontstaat er een nieuw tekort. Ten tweede zijn de sterk stijgende prijzen voor bijvoorbeeld materialen en de kosten van aannemers die ingehuurd worden een groot aandachtspunt. Via het gemeentefonds ontvangen we hiervoor loon- en prijscompensatie. Deze is niet altijd voldoende om de stijgende marktprijzen op te vangen. Hierdoor staan de door de raad vastgestelde beheerniveaus onder druk en loopt de achterstand verder op bij groot onderhoud en vervangingsprojecten. Ten slotte gaat de becijfering van de beheerkosten alleen uit van technische vervanging. Geld voor klimaatadaptieve of anderszins toekomstbestendige maatregelen is er daarmee nog niet.

Zoals hierboven beschreven, zijn we binnen het programma assetmanagement bezig met het verder professionaliseren van het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Vooral de beheerplannen en de rekenmotor helpen om een steeds beter beeld te schetsen van de staat van onze openbare ruimte en het in de toekomst benodigde beheerbudget. In het Strategisch assetmanagementplan, dat in het voorjaar van 2022 richting de raad is gegaan, stonden we hier voor het eerst uitgebreid bij stil.

Dagelijks verzorgend onderhoud

Hoe het staat met het dagelijks verzorgend onderhoud beoordelen we aan de hand van de uitkomsten van inspecties die het hele jaar door worden gedaan. Hierbij wordt gekeken naar het beeldkwaliteitsniveau van alle objecten in de openbare ruimte en hoe dit niveau zich verhoudt tot het door de vastgestelde beheerniveau. Dit vastgestelde beheerniveau verschilt per functiegebied en per beheercategorie. Zo worden winkelcentra gemiddeld op het hoge kwaliteitsniveau A onderhouden, onderhouden we woongebieden op B niveau en geldt voor buitengebieden en bedrijventerreinen het sobere onderhoudsniveau C.

Onderstaande figuur laat zien in hoeverre de openbare ruimte volgens het vastgestelde beheerniveau onderhouden is. De staafjes laten zien hoeveel van de openbare ruimte op of boven dit vastgestelde beheerniveau is onderhouden. We streven na dat dit percentage op 90% ligt. Voor 2022 zaten we hier met gemiddeld 85% iets onder. Het percentage lag in 2022 bovendien lager dan in 2021, toen nog 88% van de openbare ruimte minimaal volgens het vastgestelde beheerniveau werd onderhouden.

Het extra geld dat bij de Programmabegroting 2023 is vrijgemaakt, is bedoeld om het dagelijks verzorgend onderhoud weer op het beoogde niveau te brengen. Hopelijk zien we hier de komende jaren het effect van.

Groot onderhoud en vervangingen

Hoe het staat met het groot onderhoud en de vervangingen in de openbare ruimte kan het best worden afgemeten aan hoe groot de achterstand in projecten is. Op dit moment hebben we deze achterstand nog niet goed in beeld. De komende jaren hopen we hier meer over te kunnen zeggen.

Wel blijkt uit het Strategisch assetmanagementplan dat er structureel geld tekort is voor groot onderhouds- en vervangingsprojecten en dat dit tekort de komende jaren alleen maar verder op dreigt te lopen. De komende jaren zijn steeds grotere delen van de stad – vooral wijken en bruggen – aan groot onderhoud en/of vervanging toe. Dit komt doordat in korte tijd grote delen van de stad tegelijk zijn aangelegd. Het benodigde budget neemt hierdoor ook snel toe. De uitkomsten van de uitwerkingsopdracht ‘grip op de beheeropgave’ geven hierin meer inzicht. Zoals gezegd wordt op basis hiervan bij de Programmabegroting 2024 een voorstel gedaan voor bekostiging van de beheeropgave.

Extra ambities

Met de Visie openbare ruimte en het programma assetmanagement kijken we verder dan alleen het op orde houden van de bestaande openbare ruimte. Waar mogelijk dragen we bij aan een leefbare, duurzame en toekomstbestendige stad. Naarmate we meer zicht krijgen op onze (financiële) beheeropgave voor de komende jaren, komen we steeds meer tot het besef dat dit niet langer kan vanuit het huidige beheerbudget. Al dit geld hebben we keihard nodig om de basis van een schone, hele en veilige stad te kunnen betalen. Werken aan ambities die verder gaan dan dat, kan alleen als we integraal denken en financieren. Dit geldt bijvoorbeeld voor het uitbreiden van parkeervoorzieningen, het verder vergroenen van de openbare ruimte, het toekomstbestendig maken van het wegenplan en het verregaand klimaatadaptief en leefbaar maken.

In het strategisch assetmanagementplan zijn kernprestatie-indicatoren gepresenteerd die iets zeggen over hoe het staat met de verschillende ambities in de openbare ruimte: